Postnatal Mikrobiyotayı Etkileyen Faktörler

İnsan vücudu bağırsak, deri ve diğer mukozal ortamlar dahil olmak üzere mikrobiyom olarak adlandırılan çok sayıda mikroorganizma tarafından kolonize edilmektedir. Vücudumuzu kolonize eden ve ortak yaşama alışmış mikrobiyal topluluk ile insan arasında önemli bir denge vardır. Bu dengenin bozulması ve vücuda zarar vermeye başlamasına disbiyozis denir. Disbiyozis beraberinde obezite, diyabet ve inflamatuar bağırsak hastalığı gibi hastalıkları meydana getirmektedir. Bu yüzden doğum sonrası yaşamın ilk yılı, bağışıklık sistemini programlamak ve yaşamın geri kalanında bağırsak mikrobiyotasını oluşturmak için önemli bir dönemdir. Gebelikte ve bu dönemde maternal mikrobiyotayı etkileyen ana faktörler diyet, antibiyotik kullanımı, stres, konak genetiği, anne sütü, annenin beslenme şekli doğum şekli ve gebelik yaşı olmak üzere sınıflandırabiliriz. Etki eden faktörler arasında en önemlilerden biri doğum şeklidir. Vajinal yolla dünyaya gelen bebekler, annenin vajinal mikrobiyotası ile temasa geçmektedir. Bunun yanında sezaryen ile dünyaya gelen bebekler ise anne cildinden, hastane ortamından veya hastane personelinden gelen çevresel mikroorganizmalar tarafından kolonize olmaktadır. Bu durumdaki risk ise hastane ortamından edinilen suşların çoğunun fırsatçı patojen olması ve antimikrobiyal direnç genlerini barındırmasıdır. Bunun yanında sezaryen ile dünyaya gelen bebekler, yaşamın ilk 2 yılında daha düşük toplam mikrobiyal çeşitliliğe sahip olmaktadır. Anne sütü bebek için altın standart besin olarak kabul edilmektedir. Çünkü ideal lipit, protein, karbonhidrat dengesine ve yenidoğan büyümesi için gerekli olan yüksek mikrobesin seviyelerine sahiptir. Aynı zamanda biyolojik olarak aktiftir. Yenidoğanı patojenlerden ve immünolojik hastalıklardan korumakta ve bağışıklık sisteminin olgunlaşmasını da desteklemektedir. Anne sütünde bulunan laktoferrinler, sitokinler, antikorlar, lizozimler ve makrofajlar bağışıklık sisteminin bileşenleri arasında yer almaktadır. İnsan sütünde bulunan en önemli biyolojik aktif maddelerden biri insan sütü oligasakkaritlerdir (HMOS). HMOS'un bağırsakta kommensal bakteriler tarafından fermantasyonu olmakta ve faydalı yan ürünler üretmektedir. Bu prebiyotik etki, bağışıklık gelişimi ve metabolik sistemleri uyarmak için önemlidir. Antibiyotiklerin bebekler üzerindeki etkisi insanlığı kaygılandırmaktadır. Çünkü antibiyotikle tedavi sonucu bebek mikrobiyotası değişmekte ve çeşitliliği azalmaktadır. Antibiyotik kullanımının bir başka ciddi sorunu da bakteriyel ilaç direnci ortaya çıkarmasıdır. Bu da tedavisi zor ve pahalı olan hastalıklara yol açabilmektedir. Antibiyotik kullanımı bağırsaktaki fırsatçı patojenlerin özellikle yararlı mikrobiyota popülasyonlarının yerini alabilmekte ve akut disbiyoza yol açabilmektedir. Mesela C. difficile'nin prevalansındaki artışa neden olarak uzun süreli diyare ve kolite yol açabilmekte yada Enterobacteriaceae dahil Proteobakteri bolluğunun arttırarak proinflamatuar bir duruma yol açabilmektedir. Ayrıca antibiyotiğe dirençli genler insülin duyarlılığını etkileyebilmekte, inflamatuar sitokinleri yükseltebilmekte ve SCFA metabolizmasını değiştirebilmektedir. Bunlar ise obeziteye neden olan faktörler arasında yer almaktadır. Aynı zamanda obezite mikroorganizma çeşitliliğinde azalmaya proinflamatuar bakterilerde artışa ve antiinflamatuar bakterilerde azalma içeren bir mikrobiyal profille ilişkilendirilmektedir. Çocukluk çağında bazı çeşitli mikrobiyal maruziyeti olan ortamda büyüyen çocuklar astım ve diğer atopik hastalıklardan korunma eğilimindedirler. Görüldüğü üzere insan doğumdan itibaren bağışıklık sistemini hareketlendiren bağışıklık hücrelerinin gelişimini ve olgunlaşmasını sağlayan mikroorganizmalarla bir bütün olarak hayata devam etmektedir. Bebeği anne karnından itibaren erken yaşama kadar uzun ve kısa vadeli hastalıklardan korumak için mikrobiyota ve bağışıklık sistemini arasında dengeyi iyi kurabilmeliyiz. Aslında bahsettiğimiz postnatal faktörlerin etkilerini ve sonuçlarını bilmek bizi sağlıklı bir yaşama götüren anahtar olacaktır.

Ecz. Gizem Yavuz Yavuz, G., Postnatal Mikrobiyotayı Etkileyen Faktörler, Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Mezuniyet Projesi, Ankara, 2022.